پترولوژی و ژئوشیمی سنگ های گرانیتوئیدی منطقه شمال و شمال غرب تربت جام (شمال شرق ایران)

منطقه ای که در این پژوهش مورد بررسی قرار گرفت در استان خراسان رضوی واقع در شمال شرق ایران قرار دارد. این محدوده در غرب تربت جام و در 150 کیلومتری جنوب شرق شهرستان مشهد واقع شده است. منطقه مورد مطالعه در چهارچوب نقشه زمین شناسی کاریزنو با مقیاس 100000/1 و نیز نقشه زمین شناسی تربت جام با مقیاس 250000/1 قرار می گیرد. سنگ های گرانیتوئیدی پلورزه بخشی از نوار گرانیتوئیدی بین فریمان و تربت جام هستند که به صورت نواری کشیده و باریک (در قالب سه رخنمون با ابعاد مختلف) و با امتداد شمال غربی- جنوب شرقی تقریباً در قسمت مرکزی نقشه کاریزنو (با مقیاس100000/1) دیده می شوند و به تقریب وسعتی حدود 30 کیلومتر مربع را در بر می گیرند. قدیمی ترین رخنمون سنگی در این منطقه، سنگ های دگرگونی با درجه پائین تا متوسط هستند که توده گرانیتوئیدی در آن نفوذ نموده است. گرانیتوئیدهای مورد پژوهش منسوب به نئوپروتروزوئیک پسین بوده و با تماس گسله از هر طرف در میان سنگ های رسوبی، ولکانیکی و آذرآواری به سن پالئوسن- ائوسن قرار دارد. با توجه به شواهد موجود، گرانیتوئیدهای مورد بحث در این سرزمین بیگانه بوده و فعالیت های تکتونیکی مسئول جایگیری آن ها در این موقعیت می باشند. ترکیب سنگ شناسی گرانیتوئیدها عمدتاً شامل گرانودیوریت، مونزوگرانیت و سینوگرانیت می باشد. بافت غالب در این سنگ ها هیپیدیومورفیک گرانولار است و کانی های تشکیل دهنده این سنگ ها عبارتند از: کوارتز، آلکالی فلدسپار(ارتوکلاز و میکروکلین)، پلاژیوکلاز به همراه بیوتیت و کمی هورنبلند. آپاتیت و زیرکن کانی های فرعی فراوان این سنگ ها و کانی های رسی، سریسیت، کلریت، تیتانیت و اکسیدهای آهن نیز محصول تجزیه و هوازدگی کانی های تشکیل دهنده آن ها می باشند. وجود گسل اصلی کلاته رحمان(بند فریمان) و ریز گسله های منتج از آن سبب ایجاد دگرشکلی های مشخصی در این سنگ ها شده است که به صورت بافت میلونیتی و کاتاکلاستیک دیده می شوند. مطالعات کانی شناسی و ژئوشیمیایی نشان می دهند که ماگمای سازنده این توده از نوع i ، کالکوآلکالن متوسط تا پرپتاسیم است و از نظر اندیس اشباع از آلومینیوم نیز در قلمرو سنگ های پرآلومینوس (کم تا متوسط) قرار می گیرند. روند نمونه ها در نمودارهای هارکر تفریق بلورین را اصلی ترین عامل تشکیل ماگمای سازنده این سنگ ها معرفی می کند. بررسی نمودارهای عنکبوتی بهنجارشده با گوشته اولیه و کندریت، نشان می دهند که سینوگرانیت ها و مونزوگرانیت های مورد مطالعه در این منطقه، دارای منشا مشترکی نیستند. این موضوع در بررسی های صحرایی هم جلب توجه کرده است ولی به دلیل شدت بهم ریختگی سنگ ها، تقدم و تاًخر آن ها قابل تشخیص نیست. شواهد موجود حاکی از دخالت پوسته اقیانوسی در فرآیند تشکیل ماگمای سازنده این سنگ ها در زون فرورانش مرتبط با حاشیه های فعال قاره ای است. مقایسه سنی و ژئوشیمیایی این توده ها با گرانیت برنورد در منطقه تکنار که در فاصله 220 کیلومتری غرب این محدوده قرار دارد، شباهت های ژئوشیمیایی معینی را بین سینوگرانیت های منطقه مورد پژوهش و گرانیت برنورد نشان می دهد.